Sir Ian McKellen: sahneden perdeye, bir ustadan dersler
86 yaşındaki Ian McKellen, modern oyunculuğun en başarılı denge ustası. Shakespeare’in diyalektik şiirini ve sinemanın yakın planını aynı bedende, aynı derinlikte taşıyan nadir isimlerden. O sadece karakter canlandırmıyor; tiyatronun dört asırlık geleneğiyle sinemanın 21. yüzyıl dilini konuşturuyor.
Tiyatronun Aslanı: Klasik Bir Tekniğin Savunucusu
McKellen, Royal Shakespeare Company ile projeler bazlı çalışan, ama her zaman Stratford-upon-Avon’un ruhuna sadık kalan bir aktör. 1981’de Tony Ödülü’nü Amadeus oyunundaki Antonio Salieri performansıyla kazandı. Mozart’ın kıskanç rakibini oynarken kurduğu duygusal çelik konstrüksiyon performansı, tiyatro otoritelerince hâlen incelenir.
Shakespeare’de ise Richard III (1991 Olivier Ödülü) ve King Lear (2007’de yeniden yorumladığı, fiziksel çöküşünü cesurca gösteren performans) onun “klasik teknik” savunuculuğunun kanıtları. Kendisi, metot oyunculuğunun içsel keşiflerine karşı, metne sadakat ve bedenin disiplini üzerine kurulu Laurence Olivier geleneğinin takipçisi. Sahnede her jestin, her soluğun seyirciye net bir fikir taşıması gerektiğine inanır.
Sinemanın İksiri: Karakteri Yorumlama Sanatı
Gandalf: Sesin Arkeolojisi
2001-2014 arasında canlandırdığı Gandalf, McKellen’ın en büyük kültürel mirası. Ancak bu rolün sırrı sadece uzun saç ve beyaz sakal değildi. Tolkien’in konuşma ritmini inceleyerek, “yüzyılların yorgunu ama umudun koruyucusu” fikrine odaklandı. Sonuç: Alt oktavdan çıkan, hem yumuşak hem otoriter bir ses. “You shall not pass!” çığlığı, teknik olarak vokal kısıklık ve yönlendirilmiş bağırış dengesiyle, sinema tarihinin en ikonik anlarından biri. İki kez Oscar adayı oldu ama 1999 değil ama 2001’de ödülü vermemeleri Akademi’nin ayıbıydı. (Bu, Jim Broadbent kötü oynadı demek değil.)
Magneto: Çizgi Romandan İnsana
McKellen’ın diğer büyük popüler rolü, X-Men serisindeki Erik Lehnsherr, namı diğer Magneto’dur. Bu rol, çizgi romanlardaki ırksal alegoriler ile McKellen’ın bir gey olarak kendi önyargı deneyimini birleştirerek türün en derin kötü adamlarından biri olarak kabul edilmesini sağlamıştır.
Magneto’nun mutantların baskı karşısındaki duruşu ve insanlığa olan inancını yitirmesi, McKellen’ın aktivist kimliğiyle güçlü bir rezonans yaratır. O, Magneto’ya Richard III’ün kinizmini ve trajedisini aktarmıştır; ikisi de toplumsal olarak dışlanmış ve bu dışlanmayı intikam ve iktidar arzusuyla birleştirmiş figürlerdir. Bu entelektüel derinlik, Michael Fassbender’ın daha sonraki Magneto yorumları için de güçlü bir zemin hazırlamıştır.
Mr. Holmes: Hafızanın Çöküşü
2015 yapımıMr. Holmes, McKellen’ın en az gösterişli ama en derin sinema performanslarından biri. 93 yaşında, demans belirtileri gösteren ve son vakasını hatırlamaya çalışan Sherlock Holmes’u canlandırdı. Bill Condon’un yönettiği filmde, McKellen iki farklı zaman dilimini birden oynadı: 1947’deki yaşlı Holmes ile 30 yıl önceki, zirvedeki dedektif.
Fiziksel performansı bu filmde zirve yaptı: 93 yaşındaki Holmes’un eğik duruşu, titrek elleri, unutkanlığın yarattığı şaşkın bakış, hepsi McKellen’ın kendi bedenini mikro düzeyde kontrol etme yeteneğinin göstergesi. Özellikle arılarına merak salan küçük Roger ile kurduğu bağ, soğuk dedektifin insan olmayı öğrenmesini anlatırken, McKellen’ın sessiz bir gözyaşı veya gülümsemenin ucundaki hüzün, Holmes’un kendi duygularını keşfetmesini kelimelerden bağımsız anlatır. Bu rol, yaşlılık ve hafıza kaybını klişeden uzak, gerçekçi bir şekilde perdeye taşıyan nadide bir örnek.
Tiyatro vs Sinema: İki Farklı Beden Dili
McKellen’ın dehası, bu iki dünyanın dilini aymazlıkla karıştırmamasında. Tiyatroda şiirsel ritim ve jest hakimken, sinemada içselleştirme ve ince nüans kullanır.
- King Lear (tiyatro, 2007) performansında, çıplak ayakla sahnede koşarken çıkardığı primal çığlık, 1000 kişilik tiyatroda titreme etkisi yaratır.
- The Good Liar (2019) filminde ise, bir sahtekarın yüzündeki en ufak kasılmayı kameraya verir, seyirciyi koltuğuna çiveler.
Kendi felsefesi: “Sahnede her şeyi büyütürsün, kamerada her şeyi küçültürsün.”
Aktivist Ruh: Sahne Dışındaki Rol
1988’de, İngiltere’nin eşcinsellere yönelik Section 28 yasasını protesto etmek için kamuoyuna açıklandı. O zamanlar bu, kariyer intiharı sayılabilirdi. Ama McKellen, Stonewall kurucuları arasında yer aldı. 2024’te hala LGBTQ+ hakları için savaşıyor. Sahne dışındaki bu cesaret, sahnedeki otoritesini besleyen kaynak.
Ian McKellen, son büyük Shakespearean aktörlerden. Tiyatroya sadakatı, sinemaya getirdiği içsel derinlik, aktivizmiyle tam bir sanatçı.
https://mckellen.com/ (Fotoğraflar)
